SAKSI
1.
Suba abulan Pan Sarka ajak I Kadék Nara matahan di kantor
polisi. Pan Sarka matahan karena masiat ajak Pan Gigir di carik ngrebutin yéh.
Nanging sing ja yéh pesan ané dadi karena ia kanti miyegan tur Pan Gigir
ngemasin mati karena satondéné mula ada bibit yeg di jumahné. Umahné démpét.
Unduk paling maluné Pan Sarka maan maplungguhan ka Pan
Gigir karena papah nyuhné ngenjor ka umahné kanti yén hujan raab ambengan balé
danginé cocora. Pan Gigir pedih karena ia tuah ngelah nyuh ento duén apuhun.
Yén dadi apang papahné duén maenteb sing ja kanti nyuhné. Suba kéto unduk
pianakné curu luh miyegan di kayehan saling simbingin ngrebutin anak teruna di
désané. Pianak Pan Sarkané Nyoman Kerti magélanan ajak I Kadék Nara nanging
pianak Pan Gigiré masi dot japin ja ia suba sing enyakina. Jengah ia kanti ia
ngalih pangégér-ngégér ke désa Bet Ngandang di Sanur. Baan jengahné ia ngékrék
yeg kanti tuludanga dugas mabalih arja di Samplangan. Petengné di mulihé Ni
Suri nglekas dadi bangkung nglumbih I Kadék Nara ajak Ni Kerti ané sedeng
kadaut mabesikan majalan. Untung masi I Kadék Nara nawang di pesilatan carané
mapas léak pangéténgan pengiwa bangkung ané buka kéto.
2.
”Pa dahar nasiné,” Kadék Nara ngenjuhang ompréng nasi
rangsumé sig bakal matuané.
”Madahar suba malu, bapa sing makita madahar,” Pan Sarka
makéséran negak karena leguné liu pesan. Japin ja lemah tur tengai di sél
tahanan leguné liu pesan.
”Tiang masi sing makita madahar,” Kadék Nara makéséran
negak. Ia buin ngejang ompréng rangsumé. Depang suba ia nglipetang buin ompréng
rangsumé. Biasané gélané, pianak Pan Sarkané ané ajak bareng matahan kaléjani
biasané suba teka ngaba nasi.
”Dadi I Nyoman sing teka kali janiné?” Pan Sarka
makeengan karena biasané pianakné ané luh suba teka ngaba nasi ajak kurenané ka
asrama polisi tongos iané matahan.
”Miriban ada apa jumah,” Kadék Nara nyahutin tur
ngésérang omprengé ka paak jelanan sélé.
”Apa miriban bakal énggal manyi di carik padiné suba
patut anyi jani,”
”Miriban kéto Pa,”
”Yén sing ada sengkala buka kéné miriban raga suba maan
ngadep padi jani,” Pan Sarka bengong nepukin polisi ané sedeng latihan masilat
di alun-alun asramané. Inget ia dugas nongosin yéh peteng nuju Kajeng Kliwon di
carikné...
3.
... Peteng bulan dedet di carik dingin pesan suba nyaluk
tengah lemeng ia sedeng nongosin yéh. Liu anaké nongosin yén kéto masih Kadék
Nara carikné sing ja joh pesan tekén carik Pan Sarkane. Yéhé jani cenik pesan.
Jani petengné mula subaké dini maan eduman ngembakang yéh di pemaruané di Dugul
Subak Delod Pangkung maan eduman petengne tur gedén yéhé ané dadi kaembakang ka
cariké tuah apatin saplar ento masih katatasin baan dedauhan kelian subaké. Di
hulun carik Pan Sarkané ia maepahan ajak pisagané ane mula sing iyeng tekén ia.
Ping kuda kadén suba ia majengilan ajak Pan Gigir karena kondén patut dedauhan
ia ngembakang yéh jeg suba embakanga tembukun iané mawinan yéhé ané ka tebén
jeg seret duén. Karena ngelah timpal ané demen wig duén ento karenané Pan Sarka
ané maan eduman yéh di sawatara jam kutus peteng kanti jam satu sing bani
magedi uling tongos tembukuné apang sing nyén buin embakanga empelan yéhé.
Karena ngancan peteng ngancan nguyuk-nguyuk Pan Sarka nongosin yéh. Nyaruang
ngilangang kiyapné sambilanga masi macekéran sinom apa ja kenehné kéwala pesu
duén munyiné granggang-grenggeng. Kéto masi bakal mantuné ané carikné sing ja
joh pesan uling tongosné masi granggang-grenggeng nyaruang kiyapné. Kelipan
endih rokon mantuné maklenyar ngenah di petengé kadi kliukan kunang-kunang ané
liu makeber malinder ngrancah petengé. Miriban suba nyaluk tengah lemeng
dinginé ngrasuk pesan ka awakné ia menekang kambené apang nyak buka kasaputang
awakné grenyenga tekén dinginé. Kupingné setata suba waspada tekén krocokan yéh
uling tembukuné ané macebur ka carikné. Yén sada nyenikan munyiné miriban ada
ané sing bérés tekén empelan di luanan wiadin anak ané ngelah carik di hulu
Bani ngancuk ngedénang sombah yéh ana ka carikné. Apang buka ada piteket duén
biasané ia mageluran duén.
”Dadi nyenikang kecoran yéhe?” yén kéné ia mamunyi ada suba
nyahutin.
”Ada sing anak ngembakang yéh miriban kuping awaké
dingin,” ento biasané munyin odah Gangsar ané ngelah carik telung tuluk di hulu
samping carik Pan Sarkané.
”Kadén tiang ada ngembakang yéh,”
”Tingalin ja yén ada bani kéto laporang duén ka klian
subaké apang débelanga ia kena dosa,” kéto ada anak muani masahut di betén
danginé. Di carik yén suba masan ngeek jeg suba ramé duén.
”Pan Nengah ada mako baang ja tiang ngidih apa tiang dadi
engsap ngaba mako tuh bibihé sing maan maciplakan,” timpalné ané di tebénan
masahut lantas nyagjag sig Pan Sarkané ngidih mako. Kéto mula di carik saling
paras-paros pesan ajak timpal nyaruang dinginé ané suba ngancan ngregek ka
awaké. Maan mabriakan saling sahutan buin jahan lantas sepi jangkep karena
dingin tur petengé suba kaléwat.
4.
Sedek Pan Sarka uyuk-uyuk di pundukané makesiab ia ningeh
munyi us...us...us magausan di tembuku pemaruan yéhé. Adéng-adéng ia matolihan
tur majinjikan bakal bangun nyeeb ka pamaruan yéhé. Nyangetang ia makesiab
karena ada mejedengan selem ngelumbih pemaruan yéhé. Bangun ia mirig pundukané
sada nyongkok nganggar madik maakin apa ento majedengan selem nglumbih pemaruan
yéhné. Ngancan paak ngancan seken tepukina ada bangkung ngelumbih pemaruan yéhé
lawut ngempet yéh ané bakal ka carikné. Magkleteg sanget di kenehné ené sing ja
bangkung biasa ené pasti bangkung lelingsén. Ngudiang bangkung bisa ngembakang
yéh tur ngempel jalan yéh ané ka carikné. Adéng-adéng ia mirig pundukan tur
sayaga bakal nyempal bangkung jelé totonan. Iteh tur gemes pesan bangkungé
ngempel yéhné. Madehém ia apang sing nyén némpong anak uling duri sing ksatria
adane. Mara ia ngadehém matolihan bangkungé ento sing baanga selah galah buin
jeg makecos Pan Sarka bakal nyempal bangkungé. Mara kéto bangkungé jeg makirig bangun
numbrag bakal nyagrep Pan Sarka ané sahasa nyempal déwékné. Pan Sarka masi
makirig masang kuda-kuda sahasa nganggar madikné. Tan panehen sagét bangkungé
makecos nyagrep nanging Pan Sarka makliesan ka tengawan mawinan ngelongsor
bangkungé maplisahan di pundukané. Pan Sarka nyagjag nanging bangkungé suba
mabading mrutu batis Pan Sarkané. Aget Pan Sarka makliesan makecos malinder
baduur maan ngampés tundun bangkungé aji madikné. Getih mabrarakan muncrat
uling tundun bangkungé. Karena ia matatu bangkungé ngancan galak lantas buin ia
makecos malinder baduur maan ngampés tundun bangkungé aji madikné. Gusti
mabrarakan muncrat uling tundun bangkungé. Karena ia matatu bangkungé ngancan
galak lantas buin ia makecos nyagrep. Pan Sarka nandalang madikné di batis bangkungé.
5.
I Kadék Nara makesiab ningeh ada anak magrudugan di carik
bakal matuané. Ia nyagjag nganggar madikné. Kéto masi anak ané lénan. Aéng
kesiabné karena ia nepukin bakal matuané sedeng majadeng ajak bangkung ané suba
mauap getih. Bangkungé buin nyagrep nanging Pan Sarka suba sayaga tur nyempal
bungut bangkungé. Megausan munyinbangkungé. Pan Sarka buin ngayunang madikné
nyeken pesan ngenén baong bangkungé. Kadék Nara makita nulungin bakal matuané
nanging bangkungé suba ngatékol baongné ngrejeng ngasén. Seken ia nepukin
bangkungé ngaséksék karena ada masi sinar bintang di dedeté ané nyunarin
nyihnahang bangkungé ngasén. Sing maan anaké matakon tekén Pan Sarka uling dija
tekan bangkungé sagét ia nepukin bangkung ané ngaséksék ento adéng-adéng
tendasné masalin rupa dadi tendas jlema ... ngaséksék adéng-adéng kanti suba
teked ka tangkah parubahané. Ia nyerit.
”Léak nglekas,” mara ia majeritan kéto mara ngeliunan
anak ané nongosin yéh pada megrudugan teka nanging bangkungé suba dadi jlema.
Ia maakin Pan Sarka ané ngejer ngisi madikné tur neneng bangkung ané ngasén
tunian suba dadi jlema sing ja lén tuah Pan Gigir. Sirahné suba tékol, sing
suba makisikan mati ngaséksék. Liu anaké maakin tur matakon.
”Ngudiang awaké kanti nyempal Pan Gigir?” Pan Sarka
nguntul sing nyidaang mamunyi.
”Béh mati suba ia,” ada ané ngisi limané ngabag awakné
ané suba dingin pesan.
”Sing...sing... Tunian Pan Sarka masiat ajak bangkung,”
Kadék Nara ngejer mamunyi.
”Sajan pesan munyin Kadék Narané icang masi nepukin buka
kéto,” ané lénan nyekenang.
”Eda cai ngawag ngomong masiat ajak bangkung dueg pesan
awak truna maboya ngaé munyi, masiat ajak bangkung buktiné Pan Gigir ané suba
sempala,” Pan Semprog nyama mindon Pan Gigiré sada ngambrés ia ngomong karena
ia maan masi marebat ajak Pan Sarka masi baan unduk yéh.
”Tiang ané seken nepukin Pan Sarka sagrepa tekén bangkung
selem,” Kadék Nara senu ngejer ngomong karena ia seken pesan nepukin kénkén
aéng gausan bangkungé nyagrep Pan Sarka ané kanti nyaréndéng ka cariké. Jani
liu suba anaké teka nakonang undukné kanti pan Gigir nyelempang sing maangkian
di pundukané.
”Karena ajak mekejang matakon kénkén undukné kanti Pan
Gigir mati dini, baang tiang nyatua lamun jatiné. Nah soal percaya kén sing
percaya ento soal raga raga ajak makejang. Sedek tiang nongosin yéh jeg teka
bangkung nyagrep paukudan tiangé mrutu tur mamuuk nyarap. Kadesek buka kéto.
Tiang nglawan bandingan tiang mati nyaleketék.
Dadiné tiang miyegan nah madik tiangé ené maan nyempal
baongné. Sing tawang tiang sedek ia suba ngasén betén seken pesan tepuk tiang
bangkung. Ento I Kadék Nara lan timpal ané lénan ané bareng nepukin adéng-adéng
uling sirah kanti ka batis bangkungé nglekas mabalik dadi manusa ané sing ja
lén tuah Pan Gigir...ento tingalin ejekané...enjekan bangkung,” Pan Sarka
nudingang enjekang bangkung di pundukané.
”Dueg pesan cai ngarang satua ajak dua, icang sing
percaya jani bakal laporang icang ka keliané apang laporanga ka kantor polisi,”
kéto munyin Pan Semprog lantas ia magedi ngambrés. Guminé suba sada galang
kangin anak liu nawang kénkén tingkah Pan Gigir makejang nawang buka kakuren
ditu bisa ngliak kanti panakné ané bajang masi bisa ngeréh.
”Tiang bani masumpah di Pura Kahyangan Tiga tur dija ja
patutné tiang masumpah karena seken pesan Pan Sarka nyempal bangkung sing ja
nyempal Pan Gigir,” ngretek gigin Kadék Narané mamunyi.
”Patut pesan awaké bani dadi saksi nepukin Pan Sarka tuah
miyegan ajak bangkung sing ja nyempal Pan Gigir,” ada masi ané lénan nyekenang
karena ia masi nepukin buka kéto.
”Ngudiang sing seken cara munyin tiangé busan dija tiang
bani masumpah kayang katurunan tiangé apang sing nepukin rahayu yén tiang
mamunyi bogbog wiadin ngaé-ngaé,”
”Ené nyata enjekan bangkungé angga masi saksi,” ia lantas
nuding enjekang bangkung di pundukané,” ia lantas melahang enjekan bangkungé
apang sing jejeka tekén anak lénan satondén binjahan polisi wiadin prajuru adat
ané teka apabuin Pan Semprog suba ngambrés ka umah kliané.
”Nah kénkén ja patutné...tiang tuah nyempal bangkung
kanti mati tur tiang nepukin ia sakabedik maubah rupa dadi jlema yén sing
peraya tekén munyin Kadék Nara lan timpal ané tuah bareng nepukin depang suba
Hyang Widhi ané matutang...
8.
Pan Sarka makesiab di sélné karena ada poilisi ngaukin
ia... Polisiné ngorahang ada anak uling LBH bakal nulungin ia méla prekarané.
Ia bangun adéng-adéng tutuga tekén Kadék Nara ané masi bareng kaukina tekén
polisiné. Ia makeengan di kenehné iraga tuah nyalanin hidupé ené, tuah di
laksana mula gelah manusané nanging Hyang Widhi Wasa ané setata matutang pelih
tekén singé. Jani ada masi anak ané milu mabéla marep tekén déwéké. Ia majalan
adéng-adéng. Ditu di bucun gang kantoré ada anak ajak telu ngantosang déwékné
ngaba tas koné team pembela uling LBH. Ia sing nawang apa ento LBH nanging
kacunduk di kenehné yén suba patut-patuté ento bakal nyungkemin raga.
Keteban sepatun polisiné nglentingin kenehné. Ia nolih
Kadék Nara majalan adéng-adéng nugtug polisiné. Padalema calon mantuné dadi
milu nyagjag dugas ia miyegan ajak bangkungé tur ia seken pesan nepukin
bangkungé nglekas adéng-adéng buin dadi manusa ané madan Pan Gigir musuh
babuyutané ané setat iri marep tekén déwékné. Egar pesan ia nyak dadi saksi
kabanding ané lénan ané bareng nepukin bangkung mawalik nglekas dadi manusa.
Tresnané tuah bisa mipilang ané melah. Makejang magrudugan di kenehné dadi kéné
suratan nasib ané tepukina mula lacuré sing dadi kelidin sing nyandang seselang
buin karena suba kasurat tuah buka kéné lakon hidupné jani. Ngancan liu
pablibagan ané singgah di kenehné anẻg ada pemutus utama tuah patut anẻ bakal
nyungkemin karma di jagatẻ.
Nyoman
Manda
Pondok
Tebawutu
Agustus
2013